Dat de noodzaak van het aanpakken van een ongezonde leefstijl nu eindelijk breder begint door te dringen, komt door het toenemende besef dat het aantal mensen met een chronische ziekte schrikbarend toeneemt, en dat hierdoor de zorgkosten de pan uitrijzen.
Ieder jaar zijn steeds meer Nederlanders te dik, en krijgen ze diabetes type 2, hart- en vaataandoeningen en andere chronische ziekten die met overgewicht samenhangen, vaak zelfs meerdere tegelijk.
Bijna 6,8 miljoen Nederlanders, ruim de helft van alle volwassenen, heeft overgewicht. En één miljoen van hen heeft ernstig overgewicht: obesitas. Er zijn meer dan één miljoen mensen met diabetes type 2 (suikerziekte) en 1,6 miljoen mensen lijden aan hart- en vaatziekten. Alleen al voor hart- en vaatziekten zijn de zorguitgaven 10,2 miljard – 11,2 procent van de totale zorguitgaven van 88 miljard. Maatregelen om de zorg betaalbaar te houden zijn dus hard nodig.
Ernstige ziektes verlichten of zelfs tot stilstand brengen door een gezonde levensstijl – het is mogelijk. Een groep van twintig Nederlandse artsen en onderzoekers beschreef dat in de bundel Wetenschappelijk bewijs leefstijlgeneeskunde, die ze in december presenteerden. De bundel is een initiatief van TNO en Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), en is bedoeld om politici, beleidsmakers en zorgbestuurders ervan te doordringen dat ‘leefstijlgeneeskunde’, zoals ze het noemen, een prominentere plek moet krijgen in onderzoek en beleid.
Voor één ziekte is het bewijs onmiskenbaar, vinden de auteurs van de bundel: diabetes type 2. „Er zijn legio voorbeelden van mensen die door hun leefstijl te veranderen de ziekte omkeren en geen medicijnen meer hoeven te gebruiken”, zegt diabetoloog Hanno Pijl. De gemiddelde diabetespatiënt krijgt standaard een glucoseverlager, een insulineverhoger, een cholesterolverlager en een bloeddrukverlager. De hoge bloeddruk en de vaatschade zorgen voor een slechte wondgenezing of nierfalen. In het ergste geval wordt iemand blind of moet een voet of been afgezet worden.
Ook voor het gunstige effect van leefstijlinterventies bij hart- en vaatziekten groeit het wetenschappelijke bewijs; vijf studies doorstaan de toets van de bundelauteurs. Daarnaast vonden ze aanwijzingen dat gezond eten en leven positief kan bijdragen aan aandoeningen als het prikkelbaredarmsyndroom, galstenen, chronische darmontstekingen, psychische aandoeningen en dementie – maar er zijn nog maar weinig onderzoeken van hoge kwaliteit, benadrukken ze.
Veel chronische ziekten hangen samen met overgewicht, en kunnen voorkomen worden door al van jongs af aan op een gezonde manier te leven. En dat niet alleen: de klachten kunnen ook sterk verbeteren wanneer patiënten die deze ziektes al hebben er een betere leefstijl op gaan nahouden. Vaak kan de medicatie worden afgebouwd of kan het recept zelfs helemaal de prullenbak in. Het is voor een toenemend aantal onderzoekers en artsen dan ook zonneklaar: er moet veel meer aandacht komen voor de leefstijl van chronisch zieke patiënten binnen de geneeskunde.
‘Jij gaat mij niet meer zien afstuderen pa”, hoorde de toen 54-jarige Wim Tilburgs zijn zoon zeggen. Een lijf van 115 kilo torste Tilburgs dagelijks met zich mee. Sinds tien jaar zat hij thuis, afgekeurd voor zijn werk in de IT, opgebrand, met een posttraumatische stressstoornis door zijn ervaringen tijdens de vredesmissie in Libanon begin jaren tachtig. In die tien jaar was het rap bergafwaarts gegaan. Hij werd depressief en kreeg diabetes type 2 (suikerziekte), zijn tanden vielen uit, wondjes genazen moeilijk, en hij zette uiteindelijk dagelijks vier keer een spuit met insuline in zijn lijf om zijn bloedsuiker onder controle te houden. „Heel confronterend”, zegt Tilburgs, „en ik geloofde mijn zoon. In mijn familie sterven veel mensen jong aan hartaandoeningen en diabetes.”
Zeker, zijn dokter raadde aan om minder te eten en meer te bewegen. Met een personal trainer sportte hij drie keer per week. Maar hij kwam tien kilo aan.
In mei 2015 stuitte hij op de geëngageerde Amerikaanse antisuikerdokter en kinderarts Robert Lustig. Zoekend op internet leerde hij dat zijn ziekte ook samenhing met zijn chronische stress, slaapgebrek en verkeerde voeding. De knop ging om. Hij schrapte geraffineerde koolhydraten en suikers radicaal van zijn menu, en kon al na twee dagen stoppen met het injecteren van insuline. In vijf maanden viel hij 28 kilo af, en daarna nog eens 12. „Ik kreeg meer energie, zin om meer te fietsen en zwemmen, ik werd weer socialer, mijn relatie bloeide op. Ik werd een leuker mens. En mijn bloedsuiker en andere afwijkende bloedwaarden zijn allemaal normaal. ”
Welke aspecten van een leefstijlbehandeling zorgen er nu voor dat iemand het gezonde gedrag volhoudt? De auteurs van de bundel pleiten voor meer onderzoek daarnaar. Er zijn aanwijzingen dat het helpt als mensen gerichte, haalbare doelen opstellen en goed bijhouden of ze nog op het juiste pad zijn. Ook directe terugkoppeling als iets misgaat helpt, net als aanhoudende sociale steun.
Diabetoloog Pijl vindt het ook belangrijk om kritisch na te denken over de manier waarop we wetenschappelijk bewijs verzamelen voor zoiets complex als een leefstijlinterventie. „We komen niet verder met de klassieke farmaceutische wetenschappelijke benadering. We moeten nieuwe manieren van onderzoek overeenkomen, en afspraken maken over wanneer we een uitkomst voldoende bewijs vinden.” Een van die nieuwe manieren zou citizen science kunnen zijn, burgerwetenschap. Daar is bijvoorbeeld diabetespatiënt Wim Tilburgs mee gestart.
Tilburgs richtte een website op en een Facebookgroep, waarin hij en inmiddels 1.500 lotgenoten elkaar belangeloos steunen en tips geven over voeding en leefstijl. Hem gaf het weer een doel in zijn leven. Hij registreert regelmatig zijn bloedsuiker via een glucosesensor ter grootte van een twee-euromuntstuk die in zijn arm is geprikt, en die hij kan uitlezen met zijn mobiele telefoon. Elke zaterdag meten en wegen de deelnemers zich, en als een burgerwetenschapper verzamelt Tilburgs die gegevens. TNO is in november een onderzoek gestart onder de leden om te onderzoeken welke aspecten de groep tot een succes maken. De Facebookgroep is dagelijks actief. „Dat helpt veel meer dan een dokter die zegt: ga gezonder leven”, zegt Seidell. „Het is ook niet mogelijk mensen levenslang te begeleiden vanuit de zorg. Net als medicatie moet je dit je hele leven volhouden. Verwantencontacten zijn dus erg belangrijk.”
Dat het kan werken, daarvan is ervaringsdeskundige Tilburgs het levende bewijs. „Chronisch ziek zijn is topsport”, zegt hij. „Topsporters gaan op tijd naar bed, letten op wat ze eten, hebben een uitgekiend trainingsprogramma. En zij hebben ook een team om zich heen, een coach, een fysiotherapeut, een psycholoog, een voedingskundige. Veel mensen hebben dat ook nodig. De tegenstander is niet zo makkelijk te overwinnen, maar met de juiste begeleiding kan het veel mensen lukken.”
Hier nog iets over de kijk op de zorg en over de omgeving.