“Ach” hoor je regelmatig iemand zeggen, “een gezonde leefstijl is gewoon een kwestie van wilskracht.” Eventjes klinkt dit plausibel, gevolgd door het besef dat dit niet klopt. Hoe zit het eigenlijk met die wilskracht en wat is er zoal nog meer voor nodig?
Als adviseur wetenschapsbeleid en leefstijlcoach stelt Willemijn van Gastel zich de vraag wat er in ons hoofd omgaat als we onze leefstijl willen verbeteren
Wilskracht is het vermogen om je aandacht, emoties en verlangens te beheersen. In het nuchtere Nederland zien we zo’n eigenschap maar wat graag. Het woord zegt het al, je hebt een wil, en je bent nog krachtig ook. En wat zeggen we als je even niet die wilskracht laat zien? Dan heb je slappe knieën of geen ruggengraat. Onze taal kan genadeloos hard zijn.
De mate waarin iemand wilskracht toont zit deels in de genen. Voor de één zal het dus gemakkelijker zijn dan voor de ander. Maar een stabiele karaktertrek is het niet. Zie het als een batterij. Sommige mensen hebben een duracell batterij, andere mensen een huismerk, maar beide batterijen kunnen leeglopen of opgeladen moeten worden. Stress, chronische pijn, angsten, vermoeidheid, het zijn zo maar wat redenen die de batterij laten leeglopen. Opladen kan met activiteiten waar je energie van krijgt, zoals muziek luisteren, de slappe lach met een vriendin krijgen of opgaan in een hobby.
Wilskracht kan je ook zien als een spier. Je kan het trainen, maar bij te veel trainen raakt hij overbelast en verliest hij daarmee zijn kracht. Train daarom je wilskracht met beperkte activiteiten, stap voor stap, zodat de boog niet altijd gespannen hoeft te zijn.
Voor ieder die graag een gezonde leefstijl wil, en daar ook echt moeite voor moet doen, is het belangrijk om niet alleen op wilskracht te vertrouwen. Zo is voldoende motivatie onontbeerlijk, evenals kennis en vaardigheden en niet te vergeten een beloning op zijn tijd. Uiteindelijk moet het leiden tot een gewoonte, die niet meer elke dag aandacht, moeite en doorzettingsvermogen vraagt.
Psychologische begrippen zoals wilskracht en motivatie zijn bij veel mensen bekend, maar als je verder doordenkt raak je vaak verstrikt in wat nu precies het één of het ander is. Logisch, de begrippen komen doorgaans uit goed uitgewerkte theorieën die vanuit een bepaald perspectief de werkelijkheid interpreteren en daarbij veel storende elementen weglaten. In ons brein zijn de grenzen niet zo scherp en laten we ons gedrag leiden door een mengeling van gedachten en emoties. Toch kan het helpen een poging te wagen het een en ander uit elkaar te trekken om beter te snappen wat er allemaal komt kijken bij leefstijlverandering. Laten we eens starten bij motivatie en wilskracht en van daaruit verder redeneren.
Motivatie is de drijfveer, de reden waarom je iets doet of wilt gaan doen. Maar om iets ook echt te gaan doen, daar is wilskracht voor nodig. Dus het één zit meer aan de kant van de overtuiging, het ander zit meer op de uitvoering.
Stel, een vriend van Hans stelt een weddenschap voor: een maand lang geen alcohol. Hans is helemaal niet van plan om te stoppen met drinken maar hij laat zich niet kennen. Hij denkt “kom, even een maandje sterk zijn”. Het lukt Hans, puur op wilskracht, terwijl de motivatie om daadwerkelijk met drinken te stoppen ontbreekt.
Diezelfde Hans is wel heel gemotiveerd om een goede tennisser te zijn. Hij doet er alles aan en slaat geen training over. Zelfs als hij moe uit zijn werk komt, gaat hij toch naar de baan. Helaas, Hans heeft geen enkel balgevoel. Dus, ook al is hij heel erg gemotiveerd en laat hij een sterke wilskracht zien, het zal hem niet lukken om een sterspeler te worden.
Naast wíllen moet je het namelijk ook kúnnen. In het geval van Hans is daar talent voor nodig, maar vaak gaat het ook om kennis. Bijvoorbeeld kennis over voedingsstoffen of hoe je een gezonde maaltijd bereidt. Kennis is ook belangrijk voor je motivatie. Als je je gaat verdiepen in een onderwerp raak je nog meer overtuigd dat je iets wilt (of juist niet!).
Nieuw gedrag aanleren kost energie. Dat hebben we er wel voor over maar van nature verwachten we dan wel een beloning. Zonder beloning sterft de motivatie aan een zachte dood.
Belonen helpt om iets voor elkaar te boksen. Bijvoorbeeld, je hebt geen zin om hard te lopen, maar je kent het fijne gevoel na afloop. Net genoeg beloning om (meestal) toch die schoenen aan te trekken. Belonen werkt ook op je motivatie. Een compliment van een buurvrouw, dat je er zo goed uitziet, zorgt ervoor dat je denkt: “Wow, ik zit op de goede weg!” Een kers op de taart is natuurlijk als het gewenste effect zich aandient; betere bloedwaarden, meer energie of bijvoorbeeld een afname in gewicht.
Wim Tilburgs, de oprichter van de Stichting Leefstijl als Medicijn, is een voorbeeld van iemand die begon aan een zoektocht naar gezond leven en hier zeer succesvol in slaagde. Vanuit bovenstaande kunnen we een reconstructie maken over wat mensen zoals Wim mogelijk meemaken als ze een wake-up call krijgen om hun leefstijl aan te passen. Deze mensen zullen zich in eerste instantie gaan verdiepen in de problematiek. Wat is er met mij aan de hand? Hoe kan ik hier zelf iets aan doen? Lezen, zoeken op internet, gesprekken met de huisarts, noem maar op. Deze mensen vergroten in korte tijd hun kennis. Deze kennis vergroot de overtuiging en daarmee de motivatie. Deze kennis geeft ook inzicht hoe het aan te pakken. Vanuit die sterke motivatie en kennis van zaken gaan deze mensen aan de slag, maar ja, een nieuwe weg is niet geplaveid en soms ga je onderuit. Het vraagt wilskracht om ook bij tegenslag door te gaan en te blijven geloven in jezelf. Een tijdje houd je dit vol, maar op de één of andere manier moet deze inspanning wel beloond worden, anders wordt het wel een heel taai proces. Het vraagt om creatief nadenken hoe het anders kan, op een manier waarbij je het jezelf een beetje makkelijk maakt. Complimenten uit de omgeving zijn daarbij de vaantjes maar de grootste trofee is natuurlijk wanneer de gezonde leefstijl zijn werk gaat doen, de klachten afnemen en de krachten toenemen.
Natuurlijk is dit niet het hele verhaal. Eigenwaarde, sociale steun, impulscontrole, ik strooi nog maar even met wat termen die ook allemaal hun invloed hebben op een gezonde leefstijl. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het volhouden ervan. Dit blog heeft een paar elementen eruit gelicht om te illustreren dat aan gedragsverandering veel emoties en gedachten voorafgaan die wel allemaal een beetje mee moeten werken. Daarom is het niet zo gek dat sommige mensen hier graag bij geholpen worden en is het een hele prestatie voor diegenen die het voor elkaar krijgen.
Willemijn van Gastel