Slaap. Eén van de pijlers van een goede leefstijl. Slaaphygiëne. Adviezen om je daar aan te houden. Maar wat als je dat doet en de slaap desondanks niet wil komen?
Recensie 'Slapen is niets doen' - Aline Kruit (door Rennie Fopma, september 2020)
Ergens zou ik dit boek misschien niet moeten aanraden. En wel om twee redenen. De eerste is dat toen ik net was begonnen met lezen, ik slecht ging slapen... De tweede omdat de titel eigenlijk alles al verraadt. Maar om de titel echt op waarde te schatten c.q. om te begrijpen wat de schrijfster er onder verstaat, is het lezen van het boek zinvol.
Het boek is toegankelijk en prettig geschreven. Geen droge wetenschappelijke theorie maar wel de hoognodige uitleg van onder andere het normale slaappatroon, de verschillende soorten slaap, uitleg over de hersengolven tijdens je slaap en de rol van stress ten aanzien van slapen. Ieder hoofdstuk wordt ingeleid met (prikkelende) vragen die een goede indruk geven van de inhoud van het hoofdstuk en wordt afgesloten met 'om te onthouden'. Gezien het onderliggende belang, wordt concreet ingegaan op goede slaaphygiëne. Als rode draad door het boek loopt de casus van Julia. Ook bevat het boek een soort diagnostisch lijstje dat je verwijst naar specifieke hoofdstukken indien het slapen nog steeds of weer niet goed gaat. In de twee afsluitende verdiepingshoofdstukken wordt ingegaan op resp. overige slaap-waakstoornissen (waaronder slaapapneu, restless-legs-syndroom en slaapproblemen bij psychische aandoeningen) en slaapmiddelen (pillen versus praten). Ten aanzien van dat laatste is wat mij betreft de belangrijkste boodschap dat de ideale slaappil (nog) niet bestaat maar dat we iets gebruiken (al dan niet voorgeschreven) dat slaperigheid als bijwerking heeft. Persoonlijk deed ik altijd tamelijk luchtig over het gebruik en adviseren van melatonine maar ben ik daar na het lezen van de bewuste paragraaf mee gestopt: mensen nemen vaak de verkeerde dosis of nemen het te laat waardoor ze hun biologische klok verstoren. Sterker nog: Kruit pleit tegen vrije verkrijgbaarheid van melatonine. (zie de redactionele voetnoot wat is melatonine)
Het boek bevat mijns inziens soms iets te veel herhaling; hoewel het van belang is de boodschap te laten overkomen had het iets beknopter gekund.
Mijn slechte slapen hing (het gaat inmiddels beter; twee weken vakantie wat een gunstige invloed had op de pijler 'stress') samen met de overgang. Eén van de verdiepingshoofdstukken bevat een korte paragraaf over de overgang; het biedt mij geen soelaas maar daarvoor is dit boek ook niet geschreven.
Het boek is geschreven voor mensen met een insomniestoornis. Dit is de meest voorkomende slaap-waakstoornis. Mensen met deze stoornis uiten zich ontevreden over de kwantiteit en kwaliteit van hun slaap: ze hebben moeite met in slaap vallen en/of doorslapen, worden veelal vroeg wakker en kunnen dan moeilijk weer in slaap vallen. Om van een insomniestoornis te kunnen spreken moeten deze klachten langer dan drie maanden aanwezig zijn, zich zeker driemaal per week voordoen en een negatieve invloed hebben op het functioneren overdag. Bovendien kunnen de klachten niet worden verklaard door een andere slaap-waakstoornis, een andere stoornis en/of slapeloosheid ten gevolge van middelengebruik.
Stress heeft invloed op de kwantiteit en kwaliteit van de slaap; in 40% blijft bij het verdwijnen van stress slapeloosheid bestaan. Aspecten welke hierbij een rol spelen zijn stress over de ontstane slapeloosheid en het hebben aangenomen van verkeerde slaapgewoonten. In dit kader wordt de zgn. 'stresscirkel' geïntroduceerd en het stresssysteem beschreven. Hierbij komt wat mij betreft de belangrijkste boodschap van het boek naar voren: als je acties onderneemt omdat je móet slapen, geef je je hersenen het sein 'onveilig' c.q. de boodschap dat er iets ongewoons aan de hand is en dat veroorzaakt stress. Ofwel: een slang die zichzelf in de staart bijt.
Het volgen van een slaapcursus is daarom de behandeling van eerste keus. Daarbij heeft een gedragstherapeutische insteek de voorkeur (boven pillen) en hanteert ACT een meer specifieke aanpak dan cognitieve gedragstherapie waarmee het zich enigszins onderscheidt van de richtlijn van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG).
De schrijfster, Aline Kruit, is arts en ACT-therapeut. ACT staat voor 'Acceptance and Commitment Therapy', een vorm van gedragstherapie. Voor meer informatie, zie eventueel: www.kruitknops.nl en/of https://lijv.nl/wie-we-zijn/ons-team/aline-kruit/.
Voor de goede orde zij vermeld dat ik GZ-psycholoog ben en de ACT-basisopleiding heb gevolgd. Daardoor was ik al bekend met de methodiek en heeft dat mijn bril mogelijk iets gekleurd, met name in de zin van iets helderder zicht. Ik heb daarom ook gekeken of het boek voldoende toegankelijk is voor mensen die die achtergrond niet hebben. Dat is het wat mij betreft: ACT wordt goed uitgelegd en ook het onderscheid met een andere mogelijk meer bekendere vorm van therapie namelijk de (cognitieve) gedragstherapie, wordt duidelijk geschetst. Daarbij wordt ook goed de winst van ACT ten opzichte van andere vormen van therapie naar voren gebracht.
De knop moet dus om: niets doen in plaats van van alles ondernemen om te kunnen slapen. Stoppen met zoals je het deed en bereidheid tonen nieuwe vaardigheden te leren. Het boek biedt daartoe diverse oefeningen voortkomend uit de ACT-methodiek als opmerken/toestaan, compassie tonen, defusie (je bént niet je gedachte', je hébt de gedachte) en oefeningen met je ademhaling, zintuigen en lichaamsbewustzijn.
Welterusten!
Slapen is niets doen. 16,95 bij bol.com
Op onze website vind je een selectie van gezonde leefstijlboeken.
Vet Belangrijk - Mariëtte Boon & Liesbeth van Rossum